Renk sıcaklığı, ışığın ortamda yarattığı ışık rengidir. Birimi Kelvin’dir. Renk sıcaklığını, ışık kaynağının verdiği toplam ışık içerisindeki renkli ışıkların oranları belirler.Örneğin güneşli havalarda, gökyüzündeki atmosferin etkisiyle, ışığın mavi bileşenleri artmakta ve Kelvin değeri yükselmektedir.Akkor ve halojen lambalarda kırmızı ve sarı bileşenleri baskın olduğundan Kelvin değeri düşüktür (Emre Yılmaz, 2017).

Renk sıcaklıklarında değerlendirme şu şekildedir:
Gün ışığı (6500 Kelvin ve üzeri)
Soğuk beyaz (5300 Kelvin-6500 Kelvin arası)
Ilık beyaz (3300-5300 Kelvin arası)
Sıcak beyaz (3300 Kelvin ve altı)

Birçok insan yapay aydınlatma satın alırken Kelvin ve Lümen değerlerine dikkat etmez. Göz ve vücut sağlığı için bir lamba satın alırken bu değerlere mutlaka bakılmalı amaca uygun hizmet edecek değerler seçilmelidir.

Kelvin değerlerini bilmedikleri için insanlar lambaları sadece sarı ve beyaz olarak ikiye ayırmış bulunmaktadırlar. Örneğin alışverişe gittik ve çalışma lambamızın ampulünü değiştireceğiz. İşte tam burada Kelvin ve Lümen değerleri bizim için önemlidir.

Masa lambası doğal olarak gözümüze yakın bir yerde çalışacağından dolayı ışık tam gözümüzün hizasındadır. Genellikle bu gibi durumlarda ışık defterden ya da kitaptan yansır ve bize geri döner. Eğer seçtiğimiz lambanın lümen değeri yüksekse yansıma daha fazla olacak ve gözümüzü yoracaktır.

1000 lümen değerindeki bir ampulün masa lambasına takılması göz sağlığımız için oldukça zararlıdır. 1400-800 lümen arasındaki bütün aydınlatmalar masayı değil oda aydınlatma amacıyla üretilmiştir.Lümen değerleri bu açıdan ele alınmalı ve doğru olanı seçilmelidir.

Kelvin değerleri de bir başka dikkat edilmesi gereken husustur.
Işığın etkilediği diğer bir nokta hormonlardır. Vücudumuzun gece ve gündüz farklı hormonlar salgılar. Yapay ışık kaynaklarının en fazla etkilediği hormon melatonindir.

Melatonin hormonu beyinin arka kısmında bulunan epifiz bezinden özellikle geceleri ve karanlıkta salgılanan bir hormondur. Bu hormon triptofan adı verilen bir aminoasitten elde edilmektedir. Triptofan, vücutta sentezlenemeyen ve dışarıdan alınması gereken bir aminoasittir ve seratonin hormonunun sentezlenmesinden de sorumludur.

Melatonin vücudun uyku düzenini sağlar ve biyolojik ritmi düzenler. Melatonin kişiden kişiye değişse de yaklaşık olarak 23.00 ile 05.00 saatleri arasında salgılanan bir hormondur. Hormonun bir başka özelliği güçlü salgılanmasının kansere karşı koruyucu etkisi vardır (National Cancer Institute, 2013). Bu nedenle lösemi ve diğer kansere yakalananların kesinlikle karanlık ortamlarda yatırılmaları istenmektedir. Yapılan son araştırmalara göre hormonun yaşlanmayı geciktirici etkisi de vardır.

Özellikle geceleri maruz kalınan diğer ışık kaynakları da bilgisayarlar, tabletler ve akıllı telefonlardır. Bu cihazlar bizlere daha iyi bir görüntü sağlayabilmek için ‘’mavi ışık’’ denilen bir teknik kullanmakta. Mavi ışık sayesinde güneşli havalarda net bir görüntü elde ederken geceleri ise verdiği güçlü ışıkla, ekranı görmemizi sağlıyor. Fakat geceleri mavi ışığa uzun süre maruz kalmak sağlıklı bir olay değil.

Vücudumuzun sabahları uyanık olma ve geceleri uykuda olma gibi basit bir döngüsü bulunuyor. Geceleri, gözlerimizi mavi ışığa maruz bıraktığımız zaman, beynimizin düzeni bozuluyor. Mavi ışığı, beynimiz gün ışığı olarak algılıyor ve bunun sonucunda beyin melatonin salgısını en aza indiriyor. Bu nedenle uyku düzeni bozuluyor ve sağlığımız olumsuz etkileniyor. Uzun bir süre, uyku tam alınmadığı durumlarda beyinde sinir zehirlenmesi olarak da adlandırılan nörotoksin oluşumu artar ve iyi bir uyku çekmek zorlaşır ve öğrenme güçlüğü baş gösterebilir.

Melatonin düzeninin bozulması sonucunda açlık tokluk durumunu kontrol eden hormonlarda düzensizlikler ortaya çıkabilir.(Harvard Health Publications, 2016) Gece bakılan mavi ışığın katarakta yol açıp açmadığı ise şu an araştırma aşamasında.(European Society of Cataract and Refractive Surgeons)

Araştırma sonucunda ülkemizde bireylerin geneli lümen ve kelvin değerlerinin ne anlama geldiğini bilmemektedir.Bilinçsiz tüketim ve kullanım hat safhadadır.

Bilinçsiz kullanım sonuçları kısa vadede yaşam kalitemizi düşürürken uzun vadede son derece zararlıdır. Farklı kelvin değerleri farklı kullanım alanları için geliştirilmiştir. Yüksek kelvin ve lümen değeri içeren aydınlatmalar hastane, okul, otel mutfakları, laboratuvar gibi yüksek dikkat gerektiren çalışma alanları için üretilmiştir. Fakat bilinçsiz kullanım sonucu evlerin salonlarına ve çocuk odalarına girmiştir. Telefonlar, tabletler, bilgisayarlar sonucunda mavi ışıktan kaçınmak nerdeyse imkansız hale gelmiştir.

Çalışmalardan yola çıkarak doğru ışık kullanımında verilebilecek tavsiyeler aşağıdaki gibidir:

Bir ışık kaynağı satın almadan önce mutlaka lümen ve kelvin değerleri hakkında bilgi edinmelidir. Edindiğimiz bilgilerden hareketle ihtiyacımıza en uygun lümen değeri ve kelvin aralığı seçilmelidir.

Günümüzde en fazla satılan başlıca ışık kaynaklarına akkor ampul, kompakt floresan ve led ampul örnek verilebilir. Bunlar arasında en verimlileri led ampullerdir. Led ampuller aynı zamanda doğa dostudur.

Kompakt floresanın içinde cıva buharı mevcuttur ve kırılmaları durumda çıkan toz tehlikelidir.

Akkor ampullerin ise tükettikleri elektrik ve verdikleri ışık oranı verimsizdir bu nedenle en uygunu led ampuldür.

Çalışma masalarında kelvin değeri önemli olmakla birlikte lümen değeri önemlidir. Bu gibi kullanımlarda 400 lümen tavsiye edilir. Eğer çalışma gündüz yapılıyorsa yüksek kelvin değerleri kullanılabilir fakat akşam gece saatlerinde uzun süre soğuk beyaz ışık kullanılması tavsiye edilmez. Bu nedenle en makulü 3000-2700k arası değerlerdir.

Geceleri elektronik cihazlar yoğun olarak kullanılmamalı, eğer kullanılıyorsa kelvin değerini düşüren çeşitli programlardan yararlanılıp o şekilde kullanılmalıdır.

Utku Şahin

Kaynakça

Nature Neuroscience; American Macular Degeneration Foundation; BBC (Wiseman, 2014); aydınlatma.gen.tr (Emre Yılmaz, 2017); (National Cancer Institute, 2013); (European Society of Cataract and Refractive Surgeons).

Write A Comment